Qlobal iqlim dəyişikliyi ilə bağlı proqnozlar nə dərəcədə doğrudur?
Yeni elmi tədqiqat dünyanın taleyi ilə bağlı proqnozları alt-üst etdi
Təbii fəlakətlər, ətraf mühitin çirklənməsi və deqradasiyası da daxil olmaqla, iqlim dəyişməsinin təsiri bütün dünyada bir çox insanın sağlamlığına mənfi təsir göstərir. Bu gün istilik dalğaları, qasırğalar və daşqınlar kimi getdikcə tez-tez baş verən ekstremal hava hadisələri minlərlə insanın ölümünə səbəb olur, insanları şikəst edir, milyonlarla insanın həyatını məhv edir. Hava şəraitində baş verən dəyişikliklər qida çatışmazlığına gətirib çıxarır və malyariya da daxil olmaqla qida, su və yoluxucu xəstəliklərin yayılmasına səbəb olur. İqlim dəyişməsinin insanların psixi sağlamlığına da mənfi təsir etdiyinə dair sübutlar var. Təkcə mədən yanacağının yandırılması nəticəsində havanın çirklənməsi dəqiqədə 13 ölümə səbəb olur.
Alimlər üçün sirr deyil ki, planetin özü okeanlardan istifadə edərək atmosferdən karbonu udur. Əslində, bu funksiya atmosferin çirklənməsi (ilk növbədə karbon tullantıları səbəbindən) səbəbiylə qlobal iqlim dəyişikliyinin nəticələrini proqnozlaşdırmağımıza kömək etmək üçün hazırlanmış modellərdə nəzərə alınmışdır. Ancaq əvvəllər okeanlar tərəfindən tutulan karbonun demək olar ki, hamısının vulkan püskürmələri ilə atmosferə qayıtdığı güman edilirdi. Yerin içərisinə karbon çəkməyin yalnız bir yolu var– plitələrin subduksiyası: tektonik plitələrin yavaş toqquşması və deformasiyası nəticəsində planet həm karbon, həm də atmosfer karbonu olan bioloji qalıqları udur. “Nature Communications” jurnalında nəşr olunan araşdırmanın nəticələri, Yerin atmosferdən karbonu əvvəllər alimlərin güman etdiyindən daha çox udduğunu göstərir. Bu yaxınlarda Avropa Sinxrotron Radiasiya Hissəcikləri Sürətləndiricisini istifadə edərək tektonik plitələrdə baş verən kimyəvi reaksiyaları modelləşdiriblər. Mütəxəssislər Yerin bağırsaqlarında baş verənləri təqlid edərək, subduksiya zonalarının sıx təzyiqi və həddindən artıq yüksək temperaturlarını yaratmağı bacarıblar. Xüsusilə, alimlər qrupu, karbonat süxurlarının mantiyaya daha dərinə getdikcə daha az kalsiumla zənginləşdiyini və daha az həll edildiyini, vulkanik püskürmələr nəticəsində atmosferə qayıtma ehtimalını daha da azaldığını aşkar ediblər. Bunun əvəzinə, karbonatların çoxu daha dərinə batır və nəticədə okeanlar vasitəsilə atmosferdən toplanan karbon almaza çevrilə bilər. Əmilən karbonun təxminən üçdə birinin əbədi olaraq kilidləndiyi aydındır. Bu kəşf iqlim dəyişikliyini proqnozlaşdırmaq üçün yaradılan tənliklərdə dəyişikliklərə səbəb olacaq.
Lakin bu, rahat nəfəs ala biləcəyimiz demək deyil. Bu proses öz-özlüyündə planetimizi istilənən iqlim böhranından sürətlə xilas etməkdən uzaqdır, lakin atmosfer, okeanlar və Yerin daxili hissəsi arasında meydana gələn karbon dövriyyəsini daha yaxşı başa düşmək gələcək kursun cədvəlini tərtib etməkdə faydalı olmalıdır. Alimlərin fikrincə, bir az çox vaxtımız olsaydı, bundan fayda əldə etmək üçün istifadə etmək yaxşı olardı.
